Η ζάλη (ίλιγγος) είναι μία δύσκολη κατάσταση. Και για τον ασθενή, αλλά και για τον γιατρό. Οι αιτίες της ζάλης είναι ποικίλες, από απλές έως περίπλοκες και στη διάγνωση, αλλά και στην αντιμετώπισή τους. Αυτές είναι οι πιο συχνές απορίες των ασθενών με ΄ζάλη ή ιλίγγους, αλλά και τα συμπτώματα που περιγράφουν ότι βιώνουν.
Είναι η ζάλη μία οντότητα;
Η απάντηση είναι όχι. Είναι επίσης διάφορες. Υπάρχει η περιστροφική ζάλη ή ίλιγγος που «γυρνάνε όλα γύρω μου» ή «γυρνάω γύρω από αυτά», η ναυτία ή το άσχημο αίσθημα στο στομάχι, η ζάλη ή ίλιγγος που είναι «σαν να βρίσκομαι σε πλοίο γιατρέ», η αστάθεια και πολλά άλλα.
Κρατάει η ζάλη πάντα το ίδιο χρονικό διάστημα;
Η απάντηση είναι πάλι όχι. Κάποιες διαρκούν 1 λεπτό, κάποιες ώρες, κάποιες μέρες, κάποιες συνεχόμενα, κάποιες διακοπτόμενα.
«Γιατρέ, η ζαλάδα μου εμφανίζεται στο κρεβάτι συνήθως».
Βεβαίως. Μία από τις συχνότερες αιτίες ιλίγγου αφορά τον καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο θέσεως. «Συγγνώμη γιατρέ, τι είναι αυτό;»
Τι συμβαίνει στο σύστημα ισορροπίας μας όταν π.χ. γυρίσουμε το κεφάλι μας δεξιά;
Προτού δούμε τις αιτίες περιληπτικά, ας αναφερθούμε συντόμως στη διαδικασία της ισορροπίας και πιο συγκεκριμένα τι ακριβώς συμβαίνει όταν εσείς γυρίσετε το κεφάλι σας προς τα δεξιά. Γυρίστε σας παρακαλώ το κεφάλι σας προς τα δεξιά (ή προς όποια μεριά σας βολεύει – αν δεν σας είναι εύκολο, απλά αρκεστείτε στην αναφορά). Τώρα συνέβη το εξής: Ο δεξιός λαβύρινθος (όργανο ισορροπίας, που βρίσκεται σε μια κοιλότητα βαθιά στο αυτί κοντά στον εγκέφαλο), έστειλε περισσότερα ηλεκτρικά σήματα στον εγκέφαλο σε σχέση με τον αριστερό λαβύρινθο κι έτσι αντιλαμβανόμαστε ότι στρίψαμε προς τα δεξιά. Βεβαίως, το αντιλαμβανόμαστε επίσης, επειδή 1) εμείς το αποφασίσαμε, οπότε το αναμέναμε, 2) επειδή τα μάτια κουνήθηκαν, 3) επειδή οι μύες του λαιμού κουνήθηκαν και έδωσαν κι αυτοί τα αντίστοιχα σήματα στον εγκέφαλο, κι άλλα.
Ζάλη και οργανικά συστήματα
Το ανωτέρω (περιφερικό σύστημα ισορροπίας ή ωτός) είναι μόνο ένα από τα συστήματα που απαρτίζουν τη λειτουργεία της ισορροπίας στο σώμα μας. Επιπλέον, συμμετέχουν ο εγκέφαλος, το περιφερικό νευρικό σύστημα, το μυοσκελετικό σύστημα, οι οφθαλμοί και το καρδιαγγειακό σύστημα. Οποιαδήποτε διαταραχή σε αυτά, δύναται να οδηγήσει σε ίλιγγο, ζάλη κι αστάθεια. Αντιλαμβάνεστε ότι τα αίτια είναι πολυπαραγοντικά. Ενδεικτικά, δεδομένα από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, δείχνουν ότι οι αιτίες του ιλίγγου στα επείγοντα των νοσοκομείων αφορούν: 40% αυτί, 10% εγκέφαλο, 25% καρδιαγγειακά, 10% ψυχικές αιτίες, 5% διάφορα και 10% ιδιοπαθή (χωρίς αίτιο).
«Γιατρέ, τώρα που το λέτε, όποτε ζαλίζομαι, ακούω και χειρότερα. Είναι δυνατόν;»
Βεβαίως, η ζάλη μπορεί να εμφανίζεται μαζί με πονοκεφάλους, εμέτους, ναυτία, βαρηκοΐα, εμβοές και διάφορες νευρολογικές διαταραχές. «Νευρολογικές διαταραχές γιατρέ;» Δυστυχώς, η ζάλη μπορεί να αποτελεί ένδειξη εγκεφαλικού προβλήματος, όπως αναφέραμε παραπάνω.
Διαβάστε ακόμα: «Έχω εμβοές… Βουίζει το αυτί μου.»
Ποιος γιατρός είναι ειδικός για τη ζάλη; Πως προκύπτει η διάγνωση;
«Και τι να κάνω γιατρέ;» Να πάτε στον Ωτορινολαρυγγολόγο σας ή/και στο Νευρολόγο σας. Είναι οι δύο ειδικότητες που συνήθως απαιτούνται στη διερεύνηση της ζάλης. Είναι σημαντικό να αποκλειστεί άμεσα το εγκεφαλικό πρόβλημα. Επίσης, μπορεί να απαιτηθούν καρδιολόγος, οφθαλμίατρος, κ.α. Ο Ωτορινολαρυγγολόγος θα σας εξετάσει άμεσα με ωτοσκόπηση, διερεύνηση οφθαλμικών κινήσεις (νυσταγμός), ακουόγραμμα, λειτουργία εγκεφαλικών νεύρων και εξετάσεις ισορροπίας για την αδρή εκτίμηση της νευρολογικής λειτουργίας. Με την παραμικρή ένδειξη θα ζητηθεί νευρολογικός έλεγχος. Επίσης, μπορεί να χρειαστεί μαγνητική τομογραφία κρανίου ή/και ποσοτικός/ποιοτικός έλεγχος λαβυρινθικής λειτουργίας με βιντεονυσταγμογράφημα.
«Ωραίες όλες αυτές οι πληροφορίες γιατρέ, πως θα αντιμετωπίσω εγώ τη ζαλάδα μου;»
Η αντιμετώπιση της ζάλης εξαρτάται από την αιτία που την προκαλεί. Κάποια αίτια περιφερικής ζάλης αντιμετωπίζονται σχετικά άμεσα. Εδώ θα μιλήσουμε για την ωτορινολαρυγγολογική ζάλη, δηλαδή του αυτιού.
- Ίλιγγος θέσεως
Το πιο συχνό αίτιο που είναι ο ίλιγγος θέσεως απαιτεί διερεύνηση και συγκεκριμένες κινήσεις για αντιμετώπιση. Θυμηθείτε όσα αναφέραμε παραπάνω για την περιστροφική κίνηση του κεφαλιού προς τα δεξιά και τα ηλεκτρικά σήματα στον εγκέφαλο. Ο λαβύρινθος έχει δύο μικροόργανα μέσα του. Το ένα είναι τρεις ημικύκλιοι σωλήνες με υγρό που αντιδρούν σε περιστροφικής κινήσεις της κεφαλής, όπως αυτές που αναφέραμε (στρίψιμο προς τα δεξιά). Το άλλο μικροόργανο αφορά τις ευθείες κινήσεις της κεφαλής (προς τα εμπρός/πίσω, πάνω/κάτω ή πλάγια, χωρίς να υπάρξει περιστροφή). Αυτό είναι ένα ζελέ το οποίο περιέχει μέσα πετραδάκια. Κουνιέται το κεφάλι εμπρός/πίσω, πάνω/κάτω ή πλάγια, κουνιούνται και τα πετραδάκια μέσα στο ζελέ και δίνουν σήμα στον εγκέφαλο. Οι τρεις ημικύκλιοι σωλήνες δίνουν σήμα όταν κουνιέται το κεφάλι περιστροφικά. Σπάνια, λόγω ηλικίας, τραύματος και άλλων αιτιών, ένα πετραδάκι φεύγει από το ζελέ και μπαίνει σε έναν ημικύκλιο σωλήνα. Ως εκ τούτου, κάθε φορά που κουνάμε το κεφάλι περιστροφικά, κουνιέται μαζί και το πετραδάκι, το οποίο λόγω αδράνειας δεν σταματάει να κουνιέται τόσο γρήγορα όσο το υγρό. Έτσι, ενώ εμείς έχουμε σταματήσει την κίνηση της κεφαλής και το υγρό έχει σταματήσει να κουνιέται κι ο εγκέφαλος είναι έτοιμος να αντιληφθεί ότι σταμάτησε η περιστροφική κίνηση, η κίνηση της πέτρας συνεχίζει να κουνάει το υγρό, ο λαβύρινθος δίνει σήμα στον εγκέφαλο ότι κουνιέται το κεφάλι, και έτσι πιστεύουμε ότι γυρνάμε εμείς. Πρόκειται για ένα συναίσθημα απώλειας ελέγχου κι ο ασθενής ανησυχεί εντόνως. Η κίνηση κρατάει κάποια δευτερόλεπτα, μέχρι να σταματήσει το πετραδάκι να κουνιέται, οπότε αποκαθίσταται η κανονικότητα. Τα καλά νέα είναι ότι το πετραδάκι μπορεί να ξαναμπεί μόνο του στη θέση του. Αν δεν συμβεί αυτό, μπορούμε με συγκεκριμένους χειρισμούς (και την υπομονή του ασθενούς) να επαναφέρουμε το πετραδάκι στη θέση του. Τα κακά νέα είναι ότι συνήθως το πετραδάκι μπορεί να βρίσκεται σε 8 διαφορετικές θέσεις (ή σπανιότερα 12), κι έτσι μπορεί να χρειαστούν παραπάνω εκ των ένα χειρισμών μέχρι να είμαστε σίγουροι ότι το πρόβλημα λύθηκε.
- Αιθουσαία νευροπάθεια
Άλλο αίτιο αφορά την αιθουσαία νευροπάθεια. Για κάποιους αδιευκρίνιστους λόγους (στρες, λοίμωξη, μικροαγγειακή διαταραχή) παύει αιφνίδια η λειτουργία του ενός λαβυρίνθου. Να αναφέρουμε ότι συνήθως και οι δύο λαβύρινθοι εκπέμπουν ένα σήμα ηρεμίας στον εγκέφαλο (σαν να λένε ότι όλα πάνε καλά). Αντιλαμβάνεστε ότι σε περίπτωση που ο ένας λαβύρινθος (π.χ. ο αριστερός) παύει να λειτουργεί ξαφνικά, τότε χάνεται το σήμα ηρεμίας του αριστερού λαβυρίνθου και ο δεξιός λαβύρινθος στέλνει πολύ περισσότερα σήματα στον εγκέφαλο, ο οποίος συνδυάζονται όλες τις πληροφορίες ενημερώνει το κέντρο (δηλαδή εμάς) ότι γυρνάμε προς τα δεξιά. Αντιλαμβάνεστε τη σύγχυση. Μέχρι ο εγκέφαλος να καταλάβει ότι ο αριστερός λαβύρινθος έχει «χαλάσει», αυτό μπορεί να συνεχίζεται για μέρες με περιστροφικό ίλιγγο, ναυτία κι έμετο. Τα καλά νέα είναι ότι ο εγκέφαλος σιγά σιγά προσαρμόζεται και δημιουργεί μία νέα ισορροπία. Μπορούμε να υποστηρίξουμε αυτή τη διαδικασία φαρμακευτικά, αφού βεβαίως αποκλείσουμε άλλα νευρολογικά αίτια.
«Γιατρέ, εγώ όμως που έχω ταυτόχρονα πρόβλημα και με την ακοή μου, τι από τα δύο έχω;»
Πιθανώς τίποτα από τα δύο. Το πιο πιθανό είναι να έχετε κάτι από τα παρακάτω:
- Αιφνίδια νευροαισθητήρια βαρηκοΐα
Μία άλλη κατάσταση, που ονομάζεται αιφνίδια νευροαισθητήρια βαρηκοΐα με συνοδό ζάλη, επίσης αγνώστου αιτιολογίας. Αντιμετωπίζεται με κορτιζόνη.
- Νόσος Meniere
Πολλές επαναλαμβανόμενες τέτοιες καταστάσεις είναι συνήθως άλλης αιτιολογίας, κι ονομάζεται νόσος του Meniere. Συνήθως στο έσω αυτί κυκλοφορούν δύο τύποι υγρών χωριζόμενες από μία μεμβράνη. Για διάφορους άγνωστους λόγους, το έσω αυτί σε αυτούς τους ασθενείς πρήζεται και η μεμβράνη που χωρίζει τις δύο κοιλότητες με τους δύο τύπους υγρών σπάει. Το αποτέλεσμα είναι η μίξη των δύο υγρών και η απώλεια λειτουργίας του έσω αυτιού (λαβύρινθος και όργανο ακοής). Μέχρι να αποκατασταθεί η μεμβράνη (περίπου 4-6 ώρες ανάλογα με το εύρος της βλάβης), ο ασθενής αισθάνεται περιστροφική ζάλη με ίσως βαρηκοΐα και ίσως εμβοές. Το 90% των ασθενών με νόσο Meniere εμφανίζει και τα τρία συμπτώματα σε ένα έτος μετά από το πρώτο σύμπτωμα. Εδώ, η θεραπεία είναι δύσκολη. Φαρμακευτικά σκευάσματα που χρησιμοποιήθηκαν για να ελέγξουν τη νόσο δεν απέδωσαν όπως αναμενόταν ή απέδωσαν μόνο σε κάποιους ασθενείς. Οι ενέσεις κορτιζόνης στο μέσο αυτί για να απορροφηθεί από το έσω αυτί παρομοίως. Επί πολλών επεισοδίων ανά έτος, τα τριχωτά κύτταρα του έσω αυτιού που ελέγχουν την ακοή κουράζονται και σταδιακά χάνουν τη λειτουργία τους και ο ασθενής την ακοή του. Εδώ, μπορεί κάποιος να προβεί σε ενέσεις στο μέσο αυτί που καταστρέφουν το λαβύρινθο, οι οποίες έχουν καλά αποτελέσματα. Δυστυχώς, όντας ωτοτοξικές, εάν χρησιμοποιηθούν σε ασθενείς με φυσιολογική ακοή, υπάρχει υψηλός κίνδυνος να χάσει ο ασθενής την ακοή του.
Συμπερασματικά
Άλλα αίτια υπάρχουν επίσης, είναι ευτυχώς σπανιότερα. Συμπερασματικά, υπάρχει αντιμετώπιση της ωτορινολαρυγγολογικής ζάλης, απλά δυστυχώς για τους αρρώστους, αλλά και για τους γιατρούς, δεν υπάρχει το ένα μαγικό χαπάκι που θα λύσει το πρόβλημα. Απαιτείται παρακολούθηση, υπομονή, εμπιστοσύνη, και αποκλεισμός σοβαρότερων αιτιών για τη ζωή του αρρώστου.
